Historie van de Merker Eijkstraat

Straten zijn sterk modegevoelig en dus sterk aan veranderingen onderhevig. Zo zelfs dat mensen na jarenlang onafgebroken verblijf buiten het dorp of stad van hun jeugd zich er nauwelijks meer herkennen. Nagenoeg altijd betekent vernieuwing ook verarming: een gewelddadige aanslag op het karakteristieke en vaak monumentale straatbeeld van weleer. Oude ansichtkaarten leveren daarvoor onomstotelijk het bewijs. Waakzaamheid blijft dus geboden, want de sloopwoede is een permanente bedreiging. De Merker Eijckstraat in Grevenbicht vormt gelukkig (nog) een goede uitzondering.

Over de volle lengte is de Merker Eijckstraat de grens tussen Grevenbicht aan de westzijde en Papenhoven, dat tot de voormalige gemeente Obbicht & Papenhoven behoorde, aan de oostzijde. Een topografische kaart uit 1849 vermeldt al de straatnaam, die vóór die tijd Aan de Mark heette. Wat de naamgeving van de Merker Eijckstraat betreft, moeten we ver teruggaan in de geschiedenis; naar de tijd toen het latere Gulikse Grevenbicht nog in het bezit was van de heren van Heinsberg die hier een hoeve bezaten, die in oude oorkonden de Markerhoeve wordt genoemd. Met die Markerhoeve is bedoeld de woning (nr. 25) van de vroegere burgemeestersfamilie Koten, op de hoek van de Merker Eijckstraat en Geneer. Godfried van Heinsberg had die hoeve in 1331 of 1332 gekocht van Gerard van der Marck, die heer van Rekem was en die leefde van 1270 tot 1344. Hij moet de bouwer zijn geweest van de Markerhoeve, die daarom ook naar hem wordt genoemd.

De magistratenfamilie Koten
Uiteraard is de nu nog bestaande Merker – hoeve niet meer dezelfde als die uit de tijd van de bouwheer en naamgever. Het momenteel sterk vervallen herenhuis werd jaren geleden onder nummer 521973 aan de lijst van Rijksmonumenten toegevoegd. De Merkerhof kan gezien worden als het stadhuis van de Grevenbichtse tak van de familie Koten, die vanaf de 18e eeuw naast boeren ook brouwers en burgemeesters heeft voortgebracht. Binnen de familie Koten wordt het gebouwencomplex aan de Merker – Eijckstraat aangemerkt als ‘het erfgoed’, al behoort het thans niet meer tot het familiebezit. In vroegere eeuwen lag het huis temidden van landerijen, toebehorend aan de vroegere magistraatsfamilie. Het ooit fraaie pand kan gerekend worden tot het type van de Maasdalhoeve, dat gebouwd is rond een gesloten binnenplaats en waarvan het woonhuis met de voordeur en de ramen naar de straatzijde is gekeerd. Oorspronkelijk lag het woonhuis aan de achterzijde van het huidige gebouwencomplex. Maar na brand in de schapenstal in het midden van de negentiende eeuw richtte Lambertus Koten de boerderij anders in op aandringen van zijn echtgenote. Daarbij werd op de plaats van de schapenstal het tegenwoordige woonhuis gebouwd. Het oude woonhuis bleef echter intact en werd ook later nog door leden van de familie Koten bewoond. Bij de boerderij hoorde ook een bierbrouwerij, die door Jan – Willem Koten (1853 – 1925) rond 1900 werd gemoderniseerd tot een stoombrouwerij. De brouwerij voorzag de plaatselijke cafés en die in de omgeving van gerstennat. Toen Jan – Willem Koten in 1902 burgemeester van Grevenbicht werd, moest hij de brouwerij sluiten, omdat het beroep onverenigbaar was met het burgemeesterschap. Van het huidige woonhuis zijn de twee benedenramen en de voordeur gevat in een omlijst terugvallende deel van de gevel. Een muur met koetspoort en balustrade sluit de binnenplaats af en vormt de verbinding tussen het woonhuis en de indrukwekkend grote schuur met twee toegangspoorten.

Beeldbepalende gebouwen
In tegenstelling tot andere straten heeft de Merker Eijckstraat haar oorspronkelijke karakter nog weten te bewaren, al zijn enkele karakteristieke panden aan de kant van Papenhoven door nieuwbouw vervangen of door verbouwing sterk gewijzigd. Bedoeld zijn de woningen van de families Th. Savelkoul – Demandt met de winkel van Tina van Helmke en J. Jessen – Hubens. Op oude ansichtkaarten vinden wij die panden terug als kleine boerderijen van het kopse langgeveltype, waarvan de puntgevel naar de straat is gekeerd en in rechte lijn daarachter het woonhuis, de gang, de keuken en de stallen. Langs het geheel liep de zogenaamde luif, een verhoogd stenen gangpad langs het woonhuis.

Een bijzonder waardevol pand is Merker Eijckstraatt 16, waarvan het woonhuis met de brede gevel naar de straat is gekeerd. De schuur ligt aan de achterzijde van de binnenplaats, terwijl naast het woonhuis een lage muur met een open hekwerk het besloten erf aan de straatzijde afsluit.

Huis nr. 28 werd vroeger bewoond door kinderen Lemmens. De voormalige boerderij werd in 1900 gebouwd, getuige jaarankers in de poortboog. De poortmuur sluit de binnenplaats gelegen tussen het woonhuis en het lage gebouwtje links af. De kopse gevels zijn voorzien van vlechtingen onder de daklijn. Van het woonhuis is het dak aan de achterzijde na een verbouwing verlaagd.

Mariahove
Aan de Grevenbichtse kant van de straat op de hoek met de Boulevard ligt een markant woonhuis, dat momenteel bewoond wordt door Norbert en Jolanda Savelkoul. Het huis werd eind twintiger jaren van de 20e eeuw gebouwd door de toenmalige burgemeester van de gemeenten Grevenbicht & Papenhoven, Mathieu Koten (1887 – 1973), zoon van Jan – Willem Koten. Hij trouwde op 13 juni 1928 in Roosendaal met Maria Konings (1898 – 1973) en noemde zijn nieuwe huis daarom Mariahove.

Het bijzondere van deze stijlvolle voormalige burgemeesterswoning is dat in de architectuur ervan duidelijk de hand te zien is van de bekende architect Jos Wielders (1889 – 1949) uit Sittard. Kernachtig omschrijft zijn biograaf Michel Habets de Sittardse architect als ‘een bouwkundig vernieuwer in traditie’ en verder: ‘hij probeerde op vooruitstrevende wijze een moderne en kwalitatief hoogstaande wijze vorm te geven aan de gebouwde omgeving in de streek’. In dat streven is Wielders aan de Merker Eijckstraat bijzonder goed geslaagd. De woning harmonieert volledig met haar 19e eeuwse omgeving en geniet tot op de dag van vandaag ieders bewondering.

Niet alleen Mariahove verdient het om een beschermde status te krijgen, ook de lage woningen aan de Boulevard, gelegen pal tegenover de vroegere burgemeesterswoning dienen als beeldbepalend ensemble ongeschonden te blijven. Want ook deze woningen zijn op de tekentafel van Jos Wielders ontworpen in opdracht van oud – burgemeester Mathieu Koten, die ze liet bouwen.